阿塞拜疆語字母

當前的拉丁阿塞拜疆語字母

阿塞拜疆語字母（阿塞拜疆語：Azərbaycan əlifbası；آذربایجان الفباسی；Азəрбајҹан әлифбасы）有三種：在今天阿塞拜疆共和國使用基於拉丁字母的阿塞拜疆語字母；在蘇聯時期，阿塞拜疆蘇維埃社會主義共和國推行基於西里爾字母的阿塞拜疆語字母，且今天俄羅斯達吉斯坦共和國的阿塞拜疆人仍在使用西里爾字母；在20世紀之前，阿塞拜疆語普遍採用阿拉伯字母拼寫，且今天在伊朗的阿塞拜疆人仍然在使用阿拉伯字母。

阿塞拜疆語字母的歷史和發展

歷史上阿塞拜疆語長期使用阿拉伯字母拼寫。自19世紀起，如米爾扎·法塔利·阿洪多夫和穆罕默德·阿迦·沙赫塔赫廷斯基等知識分子便開始致力於為阿塞拜疆語創造拉丁字母系統以取代阿拉伯字母。在1926年於巴庫舉辦的第一屆突厥學大會上，拉丁字母改革以101票贊成7票反對獲得了壓倒性的支持。阿塞拜疆詩人薩麥德·武爾貢宣稱「阿塞拜疆人為自己是東方民族中第一個埋葬阿拉伯字母並採用拉丁字母的民族而感到自豪，這一事件寫進了我們歷史的輝煌篇章中」。1926年，蘇聯決定採用通用突厥語字母以取代當時使用的各種阿拉伯字母。1929年，由蘇聯資助的新突厥語字母委員會（Yeni türk əlifba komitəsi；Јени түрк əлифба комитəси）在巴庫為阿塞拜疆語創造了拉丁字母系統，並希望新的字母能切斷蘇聯境內的阿塞拜疆人與生活在伊朗的阿塞拜疆人的聯繫。蘇聯政權鼓勵使用非阿拉伯字母的另一個原因是，他們希望這種文字轉變能使阿塞拜疆的穆斯林文化轉向世俗化，因為阿塞拜疆語言文字改革早在19世紀就已由阿塞拜疆知識分子提出，不過此改革曾被阿塞拜疆宗教機構拒絕，理由是阿拉伯文字為《古蘭經》所採用，是「神聖的、不應被篡改的」，故此項改革有一定的歷史依據。1933年，阿塞拜疆語採用了新的拉丁字母系統，即亞尼亞利夫字母。1938年，字母「Ꞑ/ꞑ」被廢除。

1939年，史太林下令將在蘇聯使用的拉丁阿塞拜疆語字母改為西里爾字母，以求切斷蘇聯阿塞拜疆人與土耳其國人的聯繫。1947年，用於表示俄語借詞中的/ts/音的字母「Ц/ц」被廢除。1958年，西里爾阿塞拜疆語字母大改，字母「Й/й」被從拉丁字母借來的「Ј/ј」取代，字母「Э/э」、「Ю/ю」、「Я/я」被廢除，改以「Ј/ј」與元音字母組合而成的二合字母表示。

1991年，蘇聯解體，阿塞拜疆獨立，新議會通過的首批法律之一便是採用新的拉丁阿塞拜疆語字母。同年12月25日，阿塞拜疆引入新拉丁阿塞拜疆語字母時，選擇了帶變音符號的「A/a」，即「Ä/ä」來表示/æ/音。然而次年5月16日，該字母被之前的「Ə/ə」取代。

拉丁阿塞拜疆語字母

以下為各歷史時期拉丁阿塞拜疆語字母：

• 1929-1933年（初版老拉丁阿塞拜疆語字母）：

  Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, I̡ı̡, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Ꞑꞑ, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Зз, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

• 1933-1939年（第二版老拉丁阿塞拜疆語字母）：

  Aa, Bʙ, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Ꞑꞑ (1938年廢除), Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

• 1991-1992年（初版新拉丁阿塞拜疆語字母）：

  Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

• 1992年至今（當今版新拉丁阿塞拜疆語字母）：

  Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

西里爾阿塞拜疆語字母

以下為各歷史時期西里爾阿塞拜疆語字母：

• 1939-1958年（初版西里爾阿塞拜疆語字母）：

  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Цц (1947年廢除), Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ʼ (撇號)

• 1958-1991年（第二版西里爾阿塞拜疆語字母）：

  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ʼ (撇號)

阿拉伯阿塞拜疆語字母

以下為伊朗阿塞拜疆人當今正在使用的由波斯字母（基於阿拉伯字母）修改而來的阿塞拜疆語字母：

ی‎ ه‎ و‎ ن‎ م‎ ل‎ گ‎ ک‎ ق‎ ف‎ غ‎ ع‎ ظ‎ ط‎ ض‎ ص‎ ش‎ س‎ ژ‎ ز‎ ر‎ ذ‎ د‎ خ‎ ح‎ چ‎ ج‎ ث‎ ت‎ پ‎ ب‎ ا‎ ء‎
	字體：
	•	Noto Nastaliq Urdu
	•	Scheherazade
	•	Lateef
	•	Noto Naskh Arabic
	•	Markazi Text
	•	Noto Sans Arabic
	•	Baloo Bhaijaan
	•	El Messiri SemiBold
	•	Lemonada Medium
	•	Changa Medium
	•	Mada
	•	Noto Kufi Arabic
	•	Reem Kufi
	•	Lalezar
	•	Jomhuria
	•	Rakkas
16種字體：Noto Nastaliq Urdu、Scheherazade、Lateef、Noto Naskh Arabic、Markazi Text、Noto Sans Arabic、Baloo Bhaijaan、El Messiri SemiBold、Lemonada Medium、Changa Medium、Mada、Noto Kufi Arabic、Reem Kufi、Lalezar、Jomhuria和Rakkas。

各類阿塞拜疆語字母對比

以下為用拉丁字母、西里爾字母和阿拉伯字母拼寫的阿塞拜疆國歌和世界人權宣言第一條。

阿塞拜疆國歌：

1992年至今	1991-1992年	1958-1991年	1939-1958年	1933-1939年	1929-1933年	1929年之前
Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu, Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə Namusunu hifz etməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan!	Azärbaycan! Azärbaycan! Ey qähräman övladın şanlı Vätäni! Sändän ötrü can vermäyä cümlä hazırız! Sändän ötrü qan tökmäyä cümlä qadiriz! Üçrängli bayrağınla mäsud yaşa! Üçrängli bayrağınla mäsud yaşa! Minlärlä can qurban oldu, Sinän härbä meydan oldu! Hüququndan keçän äsgär, Härä bir qähräman oldu! Sän olasan gülüstan, Sänä här an can qurban! Sänä min bir mähäbbät Sinämdä tutmuş mäkan! Namusunu hifz etmäyä, Bayrağını yüksältmäyä Namusunu hifz etmäyä, Cümlä gänclär müştaqdır! Şanlı Vätän! Şanlı Vätän! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan!	Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Еј гәһрәман өвладын шанлы Вәтәни! Сәндән өтрү ҹан вермәјә ҹүмлә һазырыз! Сәндән өтрү ган төкмәјә ҹүмлә гадириз! Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша! Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша! Минләрлә ҹан гурбан олду, Синән һәрбә мејдан олду! Һүгугундан кечән әсҝәр, Һәрә бир гәһрәман олду! Сән оласан ҝүлүстан, Сәнә һәр ан ҹан гурбан! Сәнә мин бир мәһәббәт Синәмдә тутмуш мәкан! Намусуну һифз етмәјә, Бајрағыны јүксәлтмәјә Намусуну һифз етмәјә, Ҹүмлә ҝәнҹләр мүштагдыр! Шанлы Вәтән! Шанлы Вәтән! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан! Азәрбајҹан!	Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Эй гәһрәман өвладын шанлы Вәтәни! Сәндән өтрү ҹан вермәйә ҹүмлә һазырыз! Сәндән өтрү ган төкмәйә ҹүмлә гадириз! Үчрәнҝли байрағынла мәсуд яша! Үчрәнҝли байрағынла мәсуд яша! Минләрлә ҹан гурбан олду, Синән һәрбә мейдан олду! Һүгугундан кечән әсҝәр, Һәрә бир гәһрәман олду! Сән оласан ҝүлүстан, Сәнә һәр ан ҹан гурбан! Сәнә мин бир мәһәббәт Синәмдә тутмуш мәкан! Намусуну һифз этмәйә, Байрағыны йүксәлтмәйә Намусуну һифз этмәйә, Ҹүмлә ҝәнҹләр мүштагдыр! Шанлы Вәтән! Шанлы Вәтән! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан! Азәрбайҹан!	Azərʙajçan! Azərʙajçan! Ej qəhrəman ɵvladьn şanlь Vətəni! Səndən ɵtry çan verməjə çymlə hazьrьz! Səndən ɵtry qan tɵkməjə çymlə qadiriz! Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa! Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa! Minlərlə çan qurʙan oldu, Sinən hərʙə mejdan oldu! Hyququndan kecən əsgər, Hərə ʙir qəhrəman oldu! Sən olasan gylystan, Sənə hər an çan qurʙan! Sənə min ʙir məhəʙʙət Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməjə, Bajraƣьnь jyksəltməjə Namusunu hifz etməjə, Çymlə gənçlər myştaqdьr! Şanlь Vətən! Şanlь Vətən! Azərʙajçan! Azərʙajçan! Azərʙajçan! Azərʙajçan!	Azərbajcan! Azərbajcan! Ej kəhrəman ɵvladı̡n зanlı̡ Vətəni! Səndən ɵtru can verməjə cumlə hazı̡rı̡z! Səndən ɵtru kan tɵkməjə cumlə kadiriz! Uçrənƣli bajragı̡nla məsyd jaзa! Uçrənƣli bajragı̡nla məsyd jaзa! Minlərlə can kyrban oldy, Sinən hərbə mejdan oldy! Hukykyndan keçən əsƣər, Hərə bir kəhrəman oldy! Sən olasan ƣulustan, Sənə hər an can kyrban! Sənə min bir məhəbbət Sinəmdə tytmyз məkan! Namysyny hifz etməjə, Bajragı̡nı̡ juksəltməjə Namysyny hifz etməjə, Cumlə ƣənclər muзtakdı̡r! Зanlı̡ Vətən! Зanlı̡ Vətən! Azərbajcan! Azərbajcan! Azərbajcan! Azərbajcan!	!آذربایجان! آذربایجان ای قهرمان اولادین شانلی وطنی سندن اوترو جان ورمه‌یه جومله حاضریز سندن اوتروقان توکمه‌یه جومله قادیریز !اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا !اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا مینلرله جان قوربان اولدو !سینن حربه میدان اولدو حقوقوندان کچن عسکر !هره بیر قهرمان اولدو !سن اولاسان گولوستان !سنه هرآن جان قوربان سنه مین بیر محبت !سینه‌مده توتموش مکان ناموسونو حیفظ اتمه‌یه بایراقینی یوکسلتمه‌یه ناموسونو حیفظ اتمه‌یه جومله گنجلر موشتاقدیر !شانلی وطن! شانلی وطن !آذربایجان! آذربایجان !آذربایجان! آذربایجان

世界人權宣言第一條：

中文	人人生而自由，在尊嚴和權利上一律平等。他們賦有理性和良心，並應以兄弟關係的精神相對待。
阿拉伯字母	بوتون اینسانلار لياقت و حوقوقلارىنا گوره آزاد و برابر دوغولارلار. اونلارىن شعورلارى و وىجدانلارى وار و بیر بیرلرینه موناسىبتده قارداشلیق روحوندا داورامالیدیرلار
拉丁字母 (1929—1933年)	Butun insanlar ləjakət və hukykları̡na ƣɵrə azad və bərabər dogylyrlar. Onları̡n зuyrları̡ və vicdanları̡ var və bir-birlərinə munasibətdə kardaзlı̡k ryhynda davranmalı̡dı̡rlar.
拉丁字母 (1933—1939年)	Bytyn insanlar ləjaqət və hyquqlarьna gɵrə azad və вəraвər doƣulurlar. Onlarьn şyurlarь və viçdanlarь var və вir-вirlərinə mynasiвətdə qardaşlьq ruhunda davranmalьdьrlar.
西里爾字母 (1939—1958年)	Бүтүн инсанлар ләягәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
西里爾字母 (1958—1991年)	Бүтүн инсанлар ләјагәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар.
拉丁字母 (1991-1992年)	Bütün insanlar läyaqät vä hüquqlarına görä azad vä bärabär doğulurlar. Onların şüurları vä vicdanları var vä bir-birlärinä münasibätdä qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
拉丁字母 (1992年至今)	Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.
國際音標	byt̪yn̪ in̪s̪ɑ̝n̪ɫ̪ɑ̝ɾ l̪æjɑ̝ːɢæt̪ væ hygugl̪ɑ̝ɾən̪ɑ̝ ɟœɾæ ʔɑ̞ːz̪ɑ̝d̪ væ bæɾɑ̝ːbæɾ d̪ɔʁuɫ̪uɾl̪ˤɑ̝ɾ ɔn̪l̪ɑ̝ɾən̪ ɕyʔuɾl̪ɑ̝ɾə væ vid͡ʑd̪ɑ̝n̪l̪ɑ̝ɾə vɑ̝ɾ væ biɾbiɾlæɾin̪æ myn̪ɑ̝ːs̪ibæt̪̊d̪æ gɑ̝ɾd̪ɑ̝ʃləg ɾuːhun̪d̪ɑ̝ d̪ɑ̝vɾɑ̝n̪mɑ̝lˤəd̪əlɑ̝ɾ

字母對照

阿拉伯字母、拉丁字母和西里爾字母有着不同的字母順序，下表的字母順序基於當今版拉丁阿塞拜疆語字母表：

阿塞拜疆語字母對照表

阿拉伯字母	西里爾字母		拉丁字母				國際音標
至1929年	1939–1958年	1958–1991年	1929–1933年	1933–1939年	1991–1992年	1992年至今
آ-ا	А а		A a				/ɑ/
ب	Б б		B b	B ʙ	B b		/b/
ج	Ҹ ҹ		C c	Ç ç	C c		/ʤ/
چ	Ч ч		Ç ç	C c	Ç ç		/ʧ/
د	Д д		D d				/d/
ئ	Е е		E e				/e/
ه-ٱ-اَ	Ә ә		Ə ə		Ä ä	Ə ə	/æ/
ف	Ф ф		F f				/f/
گ	Ҝ ҝ		Ƣ ƣ	G g			/ɟ/
غ	Ғ ғ		G g	Ƣ ƣ	Ğ ğ		/ɣ/
ح,‎ ه	Һ һ		H h				/h/
خ	Х х		X x				/x/
اؽ	Ы ы		Į į	Ь ь	I ı		/ɯ/
ای	И и		I i		İ i		/ɪ/
ژ	Ж ж		Ƶ ƶ		J j		/ʒ/
ک	К к		Q q	K k			/k/, /c/, /ç/
ق	Г г		K k	Q q			/g/
ل	Л л		L l				/l/
م	М м		M m				/m/
ن	Н н		N n				/n/
ؤ1	-		Ꞑ ꞑ1		-		/ŋ/
وْ	О о		O o				/o/
ؤ	Ө ө		Ɵ ɵ		Ö ö		/œ/
پ	П п		P p				/p/
ر	Р р		R r				/r/
ث,‎ س,‎ ص	С с		S s				/s/
ش	Ш ш		З з	Ş ş			/ʃ/
ت,‎ ط	Т т		T t				/t/
ۇ	У у		Y y	U u			/u/
ۆ	Ү ү		U u	Y y	Ü ü		/y/
و	В в		V v				/v/
ی	Й й	Ј ј	J j		Y y		/j/
یا	Я я	ЈА jа	ЈА ја		YA ya		/jɑ/
یئ	Е е2	ЈЕ је	ЈE јe		YE ye		/je/
ائ	Е е2	Е е	E e				/e/
یوْ	Йо йо	ЈО јо	ЈO јo		YO yo		/jo/
یۇ	Ю ю	ЈУ ју	JY jy	ЈU јu	YU yu		/ju/
ذ,‎ ز,‎ ض,‎ ظ	З з		Z z				/z/
ع,‎ ء	ʼ		-				/ʔ/

1：阿拉伯阿塞拜疆語字母用字母「ڴ」表示/ŋ/音，老拉丁阿塞拜疆語字母也包含了字母「Ꞑ/ꞑ」以表示此音，後此音視作/n/音的音位變體而不細分，字母「Ꞑ/ꞑ」也於1938年廢除，之後的西里爾阿塞拜疆語字母與新拉丁阿塞拜疆語字母也不再包含表示此音的字母。

2：在詞首及元音後

初版西里爾阿塞拜疆語字母中採用了字母「Ц/ц」用於表示俄語借詞中的/ts/音，後於1947年廢除。在阿塞拜疆語中，/ts/音通常變為/s/音。

2004年之前，撇號一直用於阿拉伯語借詞中，表示聲門塞音或元音長度。自2004年起，除外國專有名稱外，阿塞拜疆語中不再使用撇號。